Polityka i Prawo

Gastroskopia jest niebolesną metodą diagnostyczno-leczniczą przewodu pokarmowego.

Pani Doktor, jakie są wskazania do wykonania badania zwanego gastroskopią?

Przede wszystkim bóle w górnej części brzucha, w nadbrzuszu, które mogą sugerować nieprawidłowości powstałe w górnej części przewodu pokarmowego, czyli przełyku, żołądku i opuszce dwunastnicy.

Gastroskopię wykonujemy ponadto jako podstawowe badanie przy diagnostyce, podejrzeniu oraz powikłaniach choroby wrzodowej.

Jak jest zbudowany gastroskop?

Kiedyś, wiele lat temu, badania gastroskopowe były wykonywane za pomocą sztywnej metalowej rury. Jednak gdy wynaleziono włókna światłowodowe, zastosowano je m. in. do budowy gastroskopu. Urządzenie stało się bardzo giętkie i elastyczne. Dzięki temu nastąpił ogromny przełom w technice wykonywania zabiegu.

Część aparatu, która jest wprowadzana przez usta chorego, to miękka, osłonięta specjalnym rodzajem sztucznego tworzywa, wiązka światłowodowa średnicy od 7 do 12 mm.

Endoskop-gastroskop zawiera w sobie kanał biopsyjny biegnący wzdłuż całego aparatu, który ma średnicę 2-4 mm. Przez kanał możemy wsuwać sondę laserową, a także różne narzędzia, np. kleszczyki czy pętle. Niektóre pracownie mają endoskopy z sondą ultradźwiękową (umieszczoną w końcówce aparatu), dzięki której można nie tylko ocenić błonę wewnętrzną przewodu pokarmowego, ale wykonać również badanie USG od środka, od strony żołądka. Przy badaniu guzów nowotworowych pozwala to ocenić grubość nacieku nowotworowego, czy obejmuje sąsiednie narządy, i umożliwia skontrolowanie stanu węzłów chłonnych.

Pani Doktor, czy należy się tego badania obawiać?

Absolutnie nie. Wykonanie gastroskopii jest całkowicie niebolesne. Odbywa się ono w znieczuleniu miejscowym gardła. Pacjent może mieć jednak przykre doznania – „odbijania” i odruch wymiotny, nad którym można zapanować, regularnie, równo oddychając. Osobom wrażliwym, podatnym na odruch wymiotny proponujemy zresztą zastrzyki domięśniowe ze środkiem powodującym uspokojenie.

W szczególnych przypadkach można wykonywać to badanie w znieczuleniu ogólnym. Należy jednak zastanowić się, czy nie lepiej jest „pomęczyć” się 3-4 minuty, niż poddać się ogólnemu znieczuleniu, które niesie ze sobą potencjalną możliwość wystąpienia powikłań.

Przy dobrej współpracy z pacjentem gastroskopia naprawdę nie jest tak straszna, jak wieść niesie. Pacjenci, wychodząc po badaniu, często przyznają, że spodziewali się czegoś znacznie gorszego.

Co daje wykonanie gastroskopii?

W trakcie tego badania oceniamy przełyk, żołądek i opuszkę dwunastnicy. Możemy dokładnie obejrzeć ich śluzówkę, skontrolować pracę tych narządów, obejrzeć jak przesuwa się fala perystaltyczna. Określamy też elastyczność ścian badanych narządów.

Możemy też pobrać materiał do badania mikroskopowego, co zwłaszcza przy istnieniu zmian w śluzówce, to znaczy polipów, nadżerek, wrzodów, podejrzeniu choroby nowotworowej, ma szczególne znaczenie.

Czy gastroskopia jest jedynie metodą diagnostyczną przewodu pokarmowego?

Nie. W nowoczesnych pracowniach wykonuje się badania nie tylko diagnostyczne, ale również zabiegowe.

Leczenie żylaków przełyku było pierwszym leczniczym zastosowaniem gastroskopu. Leczy się je za pomocą wstrzykiwania środków obliterujących, czyli pozwalających na utworzenie zbliznowacenia, czy podwiązywanie krwawiących żylaków przełyku i likwidowanie w ten sposób stanu bezpośredniego zagrożenia życia.

W żołądku możliwości zabiegowe są ograniczone, ponieważ „pracujemy” tylko w jego wnętrzu. Jednak dzięki gastroskopii umiemy np. tamować krwawienia – groźne powikłania choroby wrzodowej.

Istnieje kilka metod tamowania krwawień: ostrzykiwanie krwawiącego miejsca środkami tamującymi krwawienie, przyżeganie takiego miejsca przy użyciu sondy koagulującej lub tamowanie krwawienia przy użyciu lasera. Są to metody skuteczne, pozwalające na opanowanie stanu bezpośredniego zagrożenia życia, jakim jest krwawienie. Dawniej, jedynym wyjściem w takich sytuacjach była operacja.

Gastroskopia stworzyła również możliwość leczenia drobnych zmian polipowatych w żołądku. Usuwa się je za pomocą pętli diatermicznej, wprowadzanej przez gastroskop. Przy małych polipach jest to metoda skuteczna w równej mierze jak leczenie operacyjne, przy dużych, niestety, skuteczny pozostaje jedynie zabieg operacyjny.

Podejmowano również próby endoskopowego leczenia perforacji żołądka, np. przedziurawienia wrzodu trawiennego. Takie próby są nadal prowadzone, ale na ocenę skuteczności tego typu leczenia trzeba jeszcze poczekać.

Pani Doktor, wróćmy jeszcze do gastroskopii przełyku. Jakie inne możliwości diagnostyczno-lecznicze daje ta metoda?

Dzięki zastosowaniu gastroskopu można wykluczyć lub stwierdzić zmiany nowotworowe przełyku, stwierdzić obecność zmian zapalnych, wrzodów, nadżerek, nieprawidłową ruchomość i elastyczność ścian przełyku, obecność blizn.

Przeprowadza się też endoskopowe leczenie nowotworów przełyku, które, niestety, rozwijają się w nim dosyć często. Metody operacyjne są ograniczone rozmiarami guza. Często zdarza się, że nowotwór zamyka światło przełyku, uniemożliwiając choremu przyjmowanie pokarmu. Takiego nowotworu nie jesteśmy już w stanie usunąć chirurgicznie ze względu na jego stopień zaawansowania. Wtedy pozostaje możliwość udrożnienia światła przełyku za pomocą specjalnych sond laserowych, czyli wypalenia laserem „dziury” w obrębie nowotworu w celu uzyskania drożności przełyku. Chory dzięki temu może normalnie jeść. Zyskuje się w ten sposób czas na leczenie chemioterapią, radioterapią w celu dalszego zmniejszenia guza.

Za pomocą gastroskopu możemy leczyć również blizny lub zwężenia pozapalne, np. po oparzeniach. Takie sytuacje dotyczą często dzieci. Dziecko wypija przypadkowo jakąś żrącą substancję i powstaje chemiczne zapalenie przełyku, po którym powstają blizny uniemożliwiające przesuwanie się pokarmu. Można wtedy rozszerzyć takie zwężone miejsce specjalnymi balonikami wprowadzanymi pod kontrolą gastroskopu. To pozwala na uzyskanie światła przełyku na tyle szerokiego, żeby pokarm przesuwał się swobodnie.

Dzięki endoskopii zabiegowej zakładamy specjalne sondy u chorych, którzy nie mogą przełykać. Dotyczy to tych chorych, którzy po przebytych udarach mózgowych, operacjach guzów mózgu mają porażony odruch przełykania, co powoduje zachłystywanie się i niemożność przyjmowania pokarmu drogą normalną. Wtedy przez jakiś czas możemy karmić chorego sondą założoną do żołądka przez usta.

Istnieje również możliwość założenia specjalnej sondy do karmienia gastroskopem, bezpośrednio do żołądka.

Gastroskop umożliwia również dotarcie do dwunastnicy. Czy i w tym narządzie można dzięki niemu wykonywać zabiegi lecznicze?

Tak. Jest to rozwijający się dział medycyny. W dwunastnicy mamy duże możliwości leczenia chorób dróg żółciowych. Żółć odpływa z wątroby przewodem żółciowym, który uchodzi do dwunastnicy. Dawniej jedyną metodą usunięcia kamieni żółciowych znajdujących się w przewodzie była klasyczna operacja połączona z otwarciem jamy brzusznej, dotarciem do przewodu żółciowego. Obecnie stosuje się leczenie takich kamieni metodami endoskopii zabiegowej. Docieramy do przewodu żółciowego od strony przewodu pokarmowego i usuwamy kamienie, co usprawnia odpływ żółci. Za pomocą specjalnych ultradźwiękowych sond jesteśmy w stanie rozbijać nawet duże kamienie, a dzięki temu leczyć żółtaczkę mechaniczną.

Pani Doktor, z Pani wypowiedzi można wyciągnąć wniosek, że endoskop-gastroskop stał się właściwie narzędziem chirurgicznym?

Oczywiście. Endoskop jest narzędziem chirurgicznym oraz przyrządem służącym diagnostyce przewodu pokarmowego.

Pacjenci boją się zakażenia wirusem HIV, wirusem zakaźnego zapalenia wątroby. Czy można zakazić się przy tym zabiegu?

Wszystkie używane w Polsce aparaty muszą być wodoszczelne i dzięki temu do wnętrza urządzenia nie przedostaje się ślina oraz śluz badanych pacjentów, a jednocześnie moż-na zanurzyć aparat w specjalnych środkach dezynfekujących i odkazić go tak, że staje się on pozbawiony grzybów, bakterii i ich przetrwalników, a także wirusów.

Wirus HIV jest bardzo łatwy do zlikwidowania poza organizmem człowieka. Zakażenie nim przy prawidłowym myciu i dezynfekcji aparatu nie jest możliwe. Wirus zakaźnego zapalenia wątroby, prątki gruźlicy również giną podczas mycia w polecanym najczęściej przez sanepid aldehydzie glutarowym.

Istnieje również możliwość sterylizacji gastroskopu – uzyskiwania czystości takiej, jaką mają narzędzia chirurgiczne do operacji. Środki (zawierające np. stężony kwas octowy) i urządzenia, dzięki którym możemy to zrobić, są jednak niezwykle drogie i w Polsce rzadko stosowane.

Czy zabieg gastroskopii można wykonywać w czasie ciąży?

Nie ma żadnych przeciwwskazań do wykonywania tego badania w ciąży. Kobiety, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze, mają bardzo często problemy ze zgagą. Ciąża powoduje przesunięcie żołądka do góry i kwas żołądkowy łatwiej dostaje się do dolnej części przełyku i ją drażni. Utrzymująca się uporczywa zgaga, palenie, pieczenie w dolnej części przełyku jest częstym wskazaniem do wykonania gastroskopii. Czasami tworzą się w tym odcinku zmiany zapalne. Badanie jest wykonywane tylko w miejscowym znieczuleniu gardła. Środek znieczulający zaś nie jest szkodliwy ani dla płodu, ani dla matki.

Jak często można powtarzać badanie gastroskopowe?

Przeprowadza się je tak często, jak częste są wskazania lekarskie do jego wykonania. U pacjentów leczonych w naszej klinice z powodu krwawienia z przewodu pokarmowego zdarza się, że przeprowadzamy je nawet kilka razy dziennie.

Przy leczeniu choroby wrzodowej odstęp między badaniami wynosi około 6-8 tygodni.

Dziękuję Pani Doktor za rozmowę.

Zalety gastroskopii

Badanie gastroskopowe jest niebolesne, trwa krótko, można je wykonywać u dzieci, kobiet w ciąży i osób w starszym wieku. Można je powtarzać tyle razy, ile jest to niezbędne. Pozwala ono na wczesne wykrycie zmian nowotworowych, a więc umożliwia ich skuteczne leczenie.