Bezpieczna krew

Dzięki stosowaniu współczesnych zasad pobierania i przechowywania krwi stała się ona bezpiecznym preparatem leczniczym – m.in. przez ograniczanie podawania pełnej krwi na korzyść tych jej składników, których niedobór jest powodem choroby.
Polska służba krwi, czyli leczenie krwią – od pobrania do przetoczenia – działa zgodnie z międzynarodowymi przepisami w dziedzinie krwiodawstwa i krwiolecznictwa, które zakładają, że z jednej porcji krwi uzyskuje się trzy składniki:

krwinki czerwone,
krwinki płytkowe,
osocze.

Dzięki najnowszym technikom wytwarzania preparatów krwi i uzyskiwania jej składników jedno oddanie krwi służy co najmniej trzem chorym. Jest to najbardziej racjonalne i oszczędne rozwiązanie.

Przetaczanie pełnej krwi jest nieekonomiczne, łączy się z niewykorzystaniem jej składników, z większym ryzykiem powikłań, a także większą możliwością przeniesienia chorób zakaźnych.

Rola krwiolecznictwa

Leczenie krwią i środkami krwiopochodnymi jest bardzo rozpowszechnione. W Polsce – jak potwierdził doc. dr Jan Sabliński – dziennie jest potrzebne 1000 litrów krwi.

Krew jest jednym z najbardziej niezbędnych leków, ma bardzo szerokie zastosowanie szczególnie w chirurgii. Od czasu II wojny światowej, kiedy nastąpił rozwój krwiodawstwa, był możliwy postęp w chirurgii naczyń, serca, klatki piersiowej. Rozwinęło się także leczenie hemofilii i ciężkich postaci niedokrwistości. Krwiolecznictwo umożliwiło też leczenie przewlekłych chorób nowotworowych i stało się nieodzowne w zabiegach przeszczepiania narządów.

Krew jest również wykorzystywana do leczenia krwotoków, niedokrwistości znacznego stopnia, zaburzeń w układzie krzepnięcia, przetoczeń wymiennych. Dzięki transfuzjom krwi zmniejszyła się umieralność okołooperacyjna i powypadkowa.

Zasady krwiodawstwa

Leczenie krwią jest możliwe tylko dzięki stałej bazie dawców krwi.

Naczelną zasadą w krwiodawstwie jest: minimum krzywdy, maksimum korzyści. Kwalifikowanie kandydata do oddawania krwi jest więc objęte pewnymi przepisami.
Wszyscy kandydaci na krwiodawców są poddawani badaniu lekarskiemu, a ponadto jest od nich zbierany wywiad.

Dzięki kwestionariuszowi, który wypełniają, eliminuje się także dawców z grupy ryzyka.

Na przykład prowadzona jest selekcja dawców, którzy:

w czasie 12 ostatnich miesięcy mieli przetaczaną krew,

w czasie 12 miesięcy mieli kontakt z chorym na żółtaczkę,

przez okres ostatniego roku byli w podróży tropikalnej,

mają choroby wątroby bądź śledziony.

Nie jest jednak prawdą, że jeżeli raz odda się krew, trzeba ją oddawać regularnie, gdyż organizm przyzwyczaja się do okresowego ubytku krwi. Często natomiast zdarza się, że jeżeli ktoś raz odda krew i przekona się, że jest to zabieg nieprzykry, za to – jak napisano w legitymacji honorowego dawcy krwi – „szczególnie szlachetny i bezinteresowny na rzecz ratowania zdrowia i życia drugiego człowieka, potwierdzający ideę ludzkiego braterstwa”, to chce z własnej woli wypełniać to szczególne zadanie.

W Polsce nie ma drastycznych niedoborów krwi – społeczeństwo polskie jest ofiarne, zapewnił dr Jan Sabliński. Do punktów pobrań krwi zgłaszają się nie tylko krwiodawcy honorowi, ale także przyjaciele osób chorych – na dobrowolne oddanie krwi, a także ludzie dobrej woli w przypadku klęsk żywiołowych czy tragedii. Nie można jednak zapominać o stałych potrzebach medycyny i ciągłym zapotrzebowaniu na tę życiodajną tkankę – dodał krajowy konsultant w dziedzinie transfuzjologii.

Służba krwi

W Polsce krwiodawstwem i krwiolecznictwem zajmują się Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (21) oraz Oddziały Terenowe (329) – razem 350 miejsc, gdzie można oddać krew. Nadzór nad krwiolecznictwem pełni Krajowe Centrum Krwiodawstwa i Instytut Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie.

Aby krwiodawstwo i krwiolecznictwo działało sprawnie, krew musi być na bieżąco uzupełniana i przygotowywana, tym bardziej że jej przetrzymywanie ma swoje ograniczenia. Najkrócej można przechowywać krwinki płytkowe, bo tylko 5 dni, krwinki czerwone około 35 lub 42 dni, najdłużej – nawet rok – osocze w stanie zamrożenia.

Jak krew jest przechowywana

Współczesne normy i zalecenia sprawiły, że krew pobiera się obecnie od dawców (sprzętem jednorazowym) do pojemników, w których następnie rozdziela się poszczególne składniki w zamkniętym systemie.

Jedną z metod zabezpieczania krwi jest pobieranie jej do płynu konserwującego po to, aby utrzymać ją w stanie płynnym oraz zapobiec procesowi starzenia się. Płyny konserwujące utrzymują biochemiczne właściwości krwi i jej fizjologiczne funkcje.
Krew pobrana nigdy jednak od razu nie jest gotowa do podania. Dopiero po przygotowaniu i obróbce uzyskuje się z niej preparaty krwiopochodne i osoczopochodne.

Bezpośrednio z krwi otrzymuje się, fachowo określając, koncentrat krwinek czerwonych, krwinek płytkowych lub krwinek białych.

Preparatem osocza natomiast najczęściej stosowanym jest świeżo mrożone osocze, a najczęściej używanymi preparatami osoczopochodnymi są albumina oraz immunoglobuliny. Z osocza uzyskuje się także krioprecypitat (zawierający czynniki krzepnięcia krwi).

Krew pobierana od krwiodawców musi spełniać międzynarodowe normy bezpieczeństwa, które są ustalane przez odpowiednie komisje WHO i Rady Europy.
Wszystkie preparaty krwi muszą być poddawane kontroli jakości. Są także badane na obecność markerów wirusowych zapalenia wątroby typu B i C. Zapobieganie przenoszeniu AIDS, tj. zespołu nabytego upośledzenia odporności, polega natomiast na badaniu krwi dawców na obecność przeciwciał anty-HIV.

Autotransfuzje

Choć współczesne zasady leczenia ograniczają podawanie pełnej krwi, to jednym ze szczególnych przypadków jej przetoczenia są autotransfuzje.

Pobiera się wówczas krew od chorego przed zabiegiem operacyjnym w pewnych odstępach po to, aby zgromadzić określoną ilość krwi autologicznej (własnej).
W przypadku znacznego ubytku krwi podczas zabiegu – przetaczanie własnej, wcześniej przygotowanej krwi chroni chorego przed powikłaniami czy komplikacjami zdrowotnymi wynikającymi czasem z przetoczenia krwi obcej.

Klasycznym przykładem przypadków stosowania autotransfuzji są planowane zabiegi ortopedyczne.

Coraz mniej powikłań

Do najcięższych powikłań po przetoczeniu krwi należy przetoczenie krwi niezgodnej grupowo, wszczepienne zapalenie wątroby i wstrząs septyczny. W bardzo nielicznych przypadkach może się także zdarzyć reakcja uczuleniowa po przetoczeniu. Objawia się ona zaczerwienieniem skóry, pokrzywką, niekiedy nudnościami. Leczenie ich polega na podaniu leków antyhistaminowych.

Potencjalnym powodem powikłań może być nawet błąd przy dokumentacji dawcy, biorcy czy samej krwi. Przy przetaczaniu krwi czy podawaniu preparatów krwiopochodnych zawsze więc bardzo dokładnie sprawdza się dokumentację biorcy, wynik badania grupy krwi i Rh, wynik badania serologicznego.

W czasie podawania krwi chory jest cały czas monitorowany. Przetaczanie krwi czy podawanie preparatów krwiopochodnych może być wykonywane wyłącznie pod nadzorem lekarza lub przygotowanej pielęgniarki. Ponadto przed podaniem preparatu stosuje się zawsze próbę biologiczną, używając niewielkiej próbki krwi. Jeśli wówczas nie wystąpią żadne niepożądane objawy, przystępuje się do jej pełnego podania.

***

Przeciwwskazania bezwzględne do oddania krwi

AIDS, kiła, choroby układu krążenia, choroby krwi i układu krwiotwórczego, stany po zawale mięśnia sercowego, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczka zakaźna), choroby nerek, nowotwory złośliwe, padaczka, nerwice wegetatywne, choroby psychiczne, alkoholizm, choroba wrzodowa, łuszczyca, choroba nowotworowa.

Krwi nie pobiera się od narkomanów, homoseksualistów oraz ludzi mających liczne kontakty seksualne.

Przeciwwskazania względne do oddania krwi

Przebyte ostre choroby zakaźne inne niż wirusowe zapalenie wątroby, choroby skóry typu zakaźnego, ostry i przewlekły gościec stawowy, masa ciała niższa niż 50 kg u mężczyzn i 45 kg u kobiet, w czasie miesiączki i 3 dni po jej ukończeniu, 6-miesięczny okres po porodzie i zabiegach operacyjnych, przez rok po wykonaniu tatuażu.

Zostań krwiodawcą!

Krwiodawcą może zostać każdy zdrowy człowiek między 18. a 65. rokiem życia. Wystarczy zgłosić się do najbliższej placówki służby krwi – gdzie oddaje się jednorazowo co najwyżej 450 ml krwi (co nie jest obciążeniem dla organizmu zdrowego człowieka – gdyż ma on około 5 litrów krwi).

Krew można oddawać nie częściej niż co 8 tygodni, z tym że mężczyźni nie więcej niż 6 razy w roku, a kobiety nie częściej niż 4 razy w roku. Po jednorazowym pobraniu krwi czas odnowy składników krwi u dawcy trwa najdłużej około 5 tygodni.

Osocze natomiast można oddawać specjalną metodą plazmaferezy co dwa tygodnie, jednak nie więcej niż 15 litrów w ciągu roku.

Przed oddaniem krwi lub osocza należy spożyć lekki posiłek nie zawierający tłuszczów.

Krew pobierana jest z żyły w zgięciu łokciowym (wrażenia bólowe podobne jak przy pobieraniu krwi do analizy). Zabieg trwa około 8-10 minut.

Wszyscy krwiodawcy podlegają badaniu oraz szczegółowemu wywiadowi lekarskiemu. Ich zadaniem jest sprawdzenie, czy osoba, która chce oddać krew, wyróżnia się pełnym fizycznym i psychicznym zdrowiem.