Polityka i Prawo

Alergia jest zmienioną reaktywnością organizmu na oddziaływanie różnych obcych substancji, określanych mianem alergenów. W reakcjach alergicznych uczestniczy układ immunologiczny, jego komórki, np. limfocyty (zwłaszcza z podgrupy Th2), granulocyty kwasochłonne (eozynofile) oraz komórki tuczne (mastocyty). Istotną rolę w alergicznych odczynach odgrywają przeciwciała – immunoglobuliny klasy E (IgE). Pojęcie alergii wprowadził do języka medycznego Clemens Freiherr von Pirquet w 1906 roku. Definicja von Pirqueta obejmowała jednak pojęcia odporności i alergii. Współcześnie uważa się, że alergia jest nieprawidłowym przejawem odporności, charakteryzującym się uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej reakcji odpornościowej.

Najczęstszymi przejawami alergii są:

• sezonowy katar sienny,

• całoroczny nieżyt nosa,

• astma,

• pokrzywka i alergiczne kontaktowe zapalenie skóry,

• uczulenia na pokarmy,

• uczulenia na żądła pszczół i os,

• anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny).

Alergia jest zjawiskiem bardzo rozpowszechnionym. To prawdziwa choroba XX wieku, cały czas nasila się, szczególnie w krajach rozwiniętych. Co piąta osoba ma katar sienny, co piąte dziecko w wieku szkolnym ma astmę, co szóste – choruje na alergiczne zmiany skórne, co dwudziesta osoba ma napady pokrzywki. Alergie pokarmowe są jeszcze ciągle dość rzadkie (w wiekszości wypadków rozpoznać trzeba raczej tzw. nietolerancję pokarmową, a nie alergię, która jest jednym tylko, dość rzadkim rodzajem nietolerancji).

Przyczyny alergii

Alergia ma podłoże genetyczne, bardzo często występuje rodzinnie. Gen alergii kontrolujący wytwarzanie immunoglobuliny IgE znajduje się na piątym chromosomie. Żeby jednak doszło do ujawnienia się alergii, predysponowana dziedzicznie (rodzinnie) do niej osoba musi się bardzo wcześnie, jeszcze w wieku niemowlęcym, zetknąć z substancją uczulającą – alergenem, i to w odpowiednio dużym stężeniu.

Podkreśla się bardzo duży (rosnący) udział czynników środowiskowych w rozwoju alergii. Bardzo charakterystyczny jest wzrost zapadalności na różne alergie mieszkańców Europy środkowo-wschodniej, którzy w ostatnim dziesięcioleciu szybko przyjęli zachodni styl życia. Ogromną rolę odgrywają współczesne zanieczyszczenia, szczególnie atmosfery. Wyziewy z elektrowni, silników, szczególnie dieslowskich, z całą pewnościa nasilają objawy u chorych na astmę i katar sienny, sezonowy i całoroczny. Szczególnie niebezpieczna jest mieszanka składająca się z dwutlenku siarki, tlenków azotu i drobnych cząsteczek emitowanych przez silniki Diesla. Niebagatelną rolę w nasilaniu się alergii odgrywają zanieczyszczenia domowe: kurz, preparaty czyszczące, rozpuszczalniki, aerozole, kosmetyki, wyziewy z kuchni, palenie papierosów.

Najbardziej pospolitymi alergenami są:

• odchody roztoczy kurzu domowego – astma, katar sienny,

• pyłki traw i drzew – katar sienny, astma,

• zarodniki pleśni – katar sienny, astma,

• składniki sierści zwierząt domowych – katar sienny, astma, zmiany skórne,

• produkty mleczne, jaja, ryby, orzeszki ziemne, owoce (np. truskawki),

• a także leki (np. penicyliny) – objawy żołądkowo-jelitowe, pokrzywka, obrzęk naczyniowy, anafilaksja,

• jady os i pszczół (pokrzywka, anafilaksja).

Niektóre alergie ujawniają się częściej w wieku niemowlęcym (alergie pokarmowe, zapalenia skóry), inne w dziecięcym (astma), jeszcze inne u nastolatków (katar sienny) lub u osób dorosłych (pokrzywka, uczulenie na jady, wyprysk alergiczny).

Mechanizm odczynu alergicznego

Mechanizm odczynu alergicznego jest złożony. Związany jest on najczęściej z oddziaływaniem immunoglobulin E, wytworzonych przez limfocyty Th2 w wyniku kontaktu osoby uczulonej z alergenem, na komórki tuczne rozmieszczone w różnych częściach ciała (w błonie śluzowej dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, skórze). To oddziaływanie prowadzi do uwolnienia z komórek tucznych mediatorów reakcji alergicznej, przede wszystkim histaminy i leukotrienów. W ciągu krótkiego czasu, liczonego zwykle w minutach, dochodzi do wystąpienia objawów: pokrzywki, rumienia, bąbli na skórze, gwałtownego wycieku z nosa, zatkania nosa, pieczenia i łzawienia spojówek, kaszlu, świstów, duszności, spadku ciśnienia i wstrząsu. Oczywiście nie jest tak, że wszystkie te objawy występują jednocześnie u tej samej osoby, choć zdarza się, że cierpiący na katar sienny doznaje niekiedy ataków astmy, osoby z pokrzywką, będącą przejawem alergii pokarmowej, mogą niekiedy w wyniku kolejnego kontaktu z alergenem zacząć kaszleć, odczuwać duszność, a czasami nawet stracić przytomność w wyniku raptownego obniżenia się ciśnienia tętniczego.

Uwolniona z komórek tucznych histamina powoduje poszerzenie światła naczyń krwionośnych, czego wyrazem jest zaczerwienienie skóry, a także spadek ciśnienia tętniczego, skurcz mięśni w drogach oddechowych i zwiększenie w nich lepkiej wydzieliny, które powodują kaszel, duszność i świsty, nasilenie perystaltyki jelitowej i zwiększonego wydzielania wody do światła jelit, czego wyrazem są bóle brzucha, wzdęcia i biegunka. Typowy dla alergii jest obrzęk naczyniowy, który polega na głębokim obrzmieniu dobrze unaczynionych tkanek. Obrzęk nosa w katarze siennym nie jest duży, natomiast jest większy i niemal zawsze się zdarza w niesezonowym alergicznym nieżycie nosa. Nagły obrzęk w jamie ustnej, szczególnie zaś obrzęk języka i krtani prowadzić może do raptownego zatkania dróg oddechowych i niebezpiecznego dla życia duszenia się.

Alergia z dużą aktywnością immunoglobulin IgE jest nieprawidłowym odczynem typu szybkiego lub natychmiastowego. Są też inne typy odczynów alergicznych, np. odczyn Arthusa, w którym ważną rolę odgrywają immunoglobuliny IgG, krążący we krwi komplement oraz granulocyty, a także tzw. odczyn późny, zapalny, w którym uczestniczą komórki zapalne, m.in. – granulocyty kwasochłonne (eozynofile). Jest on charakterystyczny dla rozpowszechnionego we współczesnych społeczeństwach wyprysku skórnego (egzemy) i eozynofilowego zapalenia dróg oddechowych, typowego dla przewlekłej astmy.

Diagnostyka alergii

Alergię nietrudno rozpoznać, jeśli objawy występują szybko po zadziałaniu poznanego alergenu. Napad kichania, wycieku z nosa, łzawienia i swędzenia spojówek w słoneczny dzień – to bez wątpienia katar sienny. Nocny napad kaszlu, duszności, świszczącego oddechu u młodej osoby to niemal pewna astma. Zaczerwienienie skóry, świąd i bąble po zjedzeniu truskawek czy orzeszków ziemnych – to nic innego jak tylko alergia pokarmowa. Bolesny obrzęk skóry, nasilona pokrzywka po użądleniu osy to też bez wątpienia alergia.

Potwierdzenie rozpoznania alergii uzyskuje się dzięki stosowaniu różnych badań, np. testów skórnych (punktowych i płatkowych), które polegają na wprowadzeniu do skóry lub nałożeniu na nią alergenów w bardzo niskim stężeniu. Pojawienie się w miejscu kontaktu alergenu ze skórą zaczerwienionego krążka wskazuje na uczulenie na dany alergen. Można też badać stężenie immunoglobuliny IgE we krwi. Do tego służy test radioalergosorpcji (RAST) lub jego modyfikacja – test fluorescencyjny CAP-RAST.

W alergii pokarmowej w celu wykrycia alergenu stosuje się diety eliminacyjne, polegające na wykluczaniu z diety podejrzanych potraw. Dzięki temu można wspólnie z pacjentem ustalić, który z kolejnych eliminowanych produktów był sprawcą objawów alergii.

Do rozpoznania astmy wystarczają badania spirometryczne, polegające na pomiarach ilościowych wdychanego i wydychanego powietrza, statycznych i dynamicznych, uwzględniających prędkość przepływu powietrza w drogach oddechowych. W astmie charakterystyczne jest zmniejszenie ilości powietrza wydychanego z maksymalnym natężeniem w ciągu jednej sekundy, a także duża zmienność szybkości wydychanego powietrza w ciągu jednego dnia (powyżej 20%) oraz znacząca poprawa szybkości po zastosowaniu leków rozszerzających oskrzela. Czasem stosuje się wziewne testy prowokacyjne powodujące skurcz oskrzeli i obrzęk śluzówek nosa.

Osoby mające problemy z alergią spotykają się czasem z propozycjami przeprowadzenia innych „testów”, np. testu leukocytotoksycznego, testu Vega, biorezonansu, analizy włosów, testu uszno-sercowego. Są to testy nie mające podstaw naukowych i wobec tego nie są polecane.

Leczenie

Leczenie alergii jest wielokierunkowe. Najważniejsze jest rozpoznanie alergenu i – o ile to możliwe – unikanie go. W przypadku alergii pokarmowej czy alergii na jady owadów jest to w pełni możliwe. Jeśli ktoś jest uczulony na pyłki roślin, to niewiele może zrobić, choć oczywiście powinien unikać miejsc o dużym stężeniu pyłków w powietrzu (należy słuchać komunikatów na ten temat w mediach). Małe dzieci, szczególnie niemowlęta z rodzin alergicznych, powinny być chronione przed znanymi alergenami, zwłaszcza przed roztoczami kurzu domowego i alergenami zwierząt domowych. W mieszkaniach alergików nie powinno się trzymać mebli tapicerowanych, dywanów, pościel powinna być bardzo często zmieniana, mieszkania wietrzone, nie powinno się w nich palić papierosów, kuchnie powinny być widne z wyciągami. Nie powino się stosować klimatyzacji. Wymiana powietrza powinna być jak najczęstsza. Nie powinno się mieć w domu zwierząt.

Do leczenia kataru siennego doskonale nadają się leki przeciwobrzękowe, takie jak ksylometazolina lub leki przeciwhistaminowe, jak cetryzyna czy laratydyna. W astmie – leki te nie są skuteczne. Trzeba podać środki rozszerzające oskrzela i leki przeciwzapalne – kromony i glikokortykosteroidy.

W przypadku bardzo szybko rozwijającego się rumienia skóry, któremu towarzyszy uczucie duszności, zawrót głowy, osłabienie – należy jak najszybciej wstrzyknąć pod skórę adreanalinę. Osoby cierpiące na poważne odczyny alergiczne na pokarm powinny nosić ze sobą strzykawki z adrenaliną. Dzieci ze skłonością do uczuleń powinny mieć na ubrankach naszywki informujące o chorobie.

Niezwykle ważna jest edukacja pacjentów, szczególnie dzieci i młodzieży. Zwiększa ona szanse ograniczenia tak dramatycznie rozprzestrzeniającej się plagi XX wieku, jaką jest alergia.